Stawy w Parku Pałacowym w Białowieży

Stawy w Parku Pałacowym w Białowieży, zlokalizowane w jego południowej części, mają niezwykle ciekawą historię sięgającą końca XIX wieku. Powstały w wyniku prac budowlanych związanych z wzniesieniem pałacu carskiego w latach 1889-1894. Z doliny rzeki Narewki, która była szeroka i podmokła w tym miejscu, wydobyto ziemię, którą następnie użyto do pokrycia piaszczysto-kamienistego wzgórza, na którym stanął pałac. Stawy zostały ukształtowane z uwzględnieniem naturalnego krajobrazu, a ich brzegi miały zróżnicowaną linię, co nadawało im malowniczy charakter.

Pierwotnie przez oba stawy, wschodni i zachodni, przepływała rzeka Narewka, co nadawało im dodatkowy urok. Każdy z nich miał po dwie wyspy: jedną dużą i jedną małą. Z czasem jednak mała wyspa na stawie zachodnim połączyła się z dużą, a na stawie wschodnim – z północnym brzegiem stawu. Obecnie tylko wyspa na stawie zachodnim jest zadrzewiona, podczas gdy wyspa na stawie wschodnim stopniowo się zakrzacza. Stawy są przedzielone groblą, która umożliwia turystom wejście do parku bezpośrednio z parkingu. Do stawu wschodniego doprowadzają wody z niewielkiego stawku ze źródełkiem, położonego u podnóża pobliskiej skarpy.

Historia stawów była burzliwa. Od początku istnienia pełniły one różne funkcje, w tym użytkowe. Na przykład woda z wschodniego stawu była wykorzystywana do zasilania pałacowego wodociągu, a także do biologicznego filtrowania wody. W okresie międzywojennym oba stawy były popularnym miejscem rekreacji – organizowano tam zawody kajakowe, konkursy wianków oraz zawody pływackie, co czyniło to miejsce ważnym punktem na mapie Białowieży.

Z czasem jednak stawy zaczęły wymagać gruntownej renowacji. Już po II wojnie światowej, w latach 1959-1960, przeprowadzono pierwsze większe prace oczyszczające i pogłębiające stawy, a także zregulowano koryto rzeki Narewki na tym odcinku. Kolejne duże prace renowacyjne miały miejsce w latach 1973-1974. Prace te objęły budowę nowego koryta dla Narewki, aby zapobiec jej przepływaniu przez stawy i ich zamulaniu. Dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności, szczególnie Teresy Marczewskiej z Warszawy, udało się doprowadzić do ponownego uporządkowania i oczyszczenia stawów.

Po tych renowacjach stawy zaczęły być wykorzystywane przez miejscowe koło Polskiego Związku Wędkarskiego, które utworzono w 1987 roku. Dzięki temu regularnie organizowane są zawody wędkarskie, m.in. Zawody Karpiowe o Puchar „Żubra”. Stawy są okresowo zarybiane, co sprzyja lokalnym wędkarzom. Na przykład w 1989 roku zarybiono je karpiem, karasiem i amurem. Nie brakuje także spektakularnych połowów – w 1992 roku Jerzy Filipczuk złowił w stawie szczupaka o wadze 9,90 kg i długości 1,30 m.

Mimo działań renowacyjnych i starań lokalnych społeczności, stawy w Parku Pałacowym co pewien czas wymagają ponownych prac oczyszczających. Przyczyną są m.in. intensywne opady, które w przeszłości prowadziły do zanieczyszczenia wód i śnięcia ryb, jak miało to miejsce w 1955 roku oraz w lutym 1982 roku, kiedy to doszło do tzw. przyduchy.

Stawy są także idealnym miejscem do obserwacji ptactwa wodnego. Dzięki swojemu położeniu i bogatej przyrodzie przyciągają różnorodne gatunki ptaków, z których część znajduje tam swoje stanowiska lęgowe. W ostatnich latach pojawiają się jednak głosy, aby ponownie przywrócić stawom ich funkcję rekreacyjną, choć obecne przepisy ochrony przyrody na to nie zezwalają.

Stawy w Parku Pałacowym, o łącznej powierzchni około 5,7 hektara i średniej głębokości 2,5 metra, łączą w sobie historię, przyrodę oraz funkcje użytkowe. Mimo upływu czasu, wciąż pozostają ważnym elementem krajobrazu Białowieży, służąc zarówno mieszkańcom, jak i turystom, którzy mogą podziwiać ich piękno oraz bogactwo przyrody.